درۆیه‌کی پیرۆز

قلم صنعیادداشتی از دکتر کوروش صفوی اجازه دهید او را استاد بنامم نه به این خاطر که دانش و معلوماتش مبهوت کننده است. نه به این خاطر که وقتی سخن میگوید حرفهایش تازه اند. نه به این خاطر که وقتی به سراغ ادب فارسی می رود، آنچه می گوید برگرفته از تحلیل است. از این استادها چندتایی سراغ دارم ولی فرقی میان او و دیگران است که فقط در یک ضرب المثل شنیده بودم که همیشه می گفتند درخت هر چه پربارتر، خمیده تر. اجازه دهید او را به این خاطر استاد بنامم و از معرفتش سخن بگویم.پیش از آمدن به هند و معلمی در گروه زبان و ادب فارسی دانشگاه دهلی، دکتر شریف حسین قاسمی را میشناختم. نام این بزرگ را شنیده بودم ولی زیارتش نکرده بودم. بار نخست که او را دیدم در دفتر گروه بود. از من چند سالی بزرگتر. مرا بغل کرد و مانند ایرانی ها بوسید. فارسی را مثل من حرف میزند و گاه واژه هایی را به کار می برد که من بیچاره باید به سراغ فرهنگ لغت بروم و معنی اش را از مرحوم دهخدا بپرسم. اول فکر کردم ایرانی است. نامش که این طور است ولی فروتن است. آنقدر فروتن که حس کردم نمی تواند ایرانی باشد. با خودم مقایسه اش کردم. من که نصف او نیز نیستم. وقتی راه میروم میخواهم همه بدانند این همه سواد چطور خودش را حرکت میدهد. کنار هم نشستیم و حرف زدیم. همان لحظه اول فهمیدم پیشش چقدر حقیرم. معلوماتش بی نظیر بود. دلم میخواست برایم حرف بزند. حسودی ام می شد.آنقدر می دانست که مرا عذاب می داد.ایران را از من ایرانی بهتر می شـناخت. جاهایی را از کشـور مــن دیــده بود که من حتی اسمشان را نشنیده بودم تا نزدیک ظهر با هم نشستیم. دلم نمی خواست برود. ولی باید می رفت. کاسکتش را برداشت، خداحافظی کرد و رفت. آره، فهمیدم که با موتور سیکلت می آید و می رود. از خودم خجا درۆیه‌کی پیرۆز...

وتەیەکی تەماوی لە زینوێ بەتەم

"هەر شتێکی لە ڕادەبەدەر، پووڵی زۆر، جوانی زۆر، دەنگی زۆرخۆش، ترسی زۆر، بوێری زۆر، بێدەستهەڵاتی زۆر، هەموویان دەتوانن ئینسان ویشک کەن، میشک و بیری هەڵتەکێنن، لە کاری بخەن." ل. 296

زینوێ بەتەم، کامران حامدی، سەقز: خانی، 1401.

درۆیه‌کی پیرۆز...

كۆمێنتەكانت خودی خۆتیت!ڕێبوار سیوەیلی 5/8/2023ئەوەی پێیدەگوترێت فەلسەفەی مۆدێرن، بەم دێڕەی دیكارت دەست پێدەكات: (من بیر دەكەمەوە، كەواتە هەم). لێرەدا یەكێك لە لێكدانەوە سادەكان بۆ ئەم دەربڕینە ئەوەیە بگوترێ بیركردنەوە كراوەتە پێش مەرجی بوون، واتە بۆ ئەوەی بیسەلمێنیت هەیت، پێویستە سەرەتا بیر بكەیتەوە. ئەگەر بمانەوێت لە دنیای ئێمەدا سوود لەم دەربڕینە وەربگرین: دەتوانین بڵێین: من كۆمێنت دەكەم، كەواتە هەم!هەموومان كۆمێنت دەكەین. كۆمێنت بۆتە نان و ئاوی ئێمە، كۆمێنتكردن ساتەوەختێكی هەمیشە ئامادەی بوونی ئێمەیە. مووچە بێت و نەیەت، گیرفانمان بەتاڵ و پڕ بێت، لەگەڵ خۆشەویست و هاوسەر و هاوڕێكانمان تەبا و ناتەبا بین. ڕۆژی پازدە حەب بخۆین، یان دوو، گورچیلەمان سست بووبێت و لەسەر جێی نەشتەرگەری كەوتبین، هەرێم پلانی دوژمنانی لەسەر بێت یان وشەكەساڵی و پەتا وڵاتەكەی گرتبێتەوە، ئێمە لە كۆمێنتكردن ناكەوین. كۆمێنتكردن بۆتە پەتایەكی بەربڵاو، لە سوبای ساڵحانەوە تا شەوبێداری عاریفان لە كۆمێنتكردن ناوەستین. مەرج نییە كۆمێنتەكان هەر تەنیا دەقی نووسراوبن. هاهاها. دڵ، قاقا و نیشانەی سەرسووڕمان، چەپكەگوڵ، تا دەگاتە تاگكردنی ناوی كەسان و لە ئامێزگرتنیش (كە پێشتر قسەم لەبارەوە كردوون كەچۆن بە هەڵە بەكاریان دەهێنین)؛ بە كۆمێنت دادەنرێن. كۆمێنت جۆری پەرچەكردای ئێمەیە لەبارەی شتێك، یان بابەتێكەوە، كە ڕەنگە هیچ پەیوەندیی بە ئێمەوە نەبێت. لێرەشدا تەنیا بیر لەو كۆمێنتانە ناكەمەوە، كە بۆ یەكترییان دەنووسین، بەڵكە زیاتر ئەو كۆمێنتانەم بیرە كە لە پەیجی كەناڵ و ڕاگەیاندنەكان دەنووسرێن. بۆ ئەوەی خۆمانمان بۆ دەركەوێت، جاروبار تەماشایەكی ئەو كۆمێنتانە بكرێت زۆر شتمان بۆ ڕووندەبێتەوە.كەواتە كۆمێنتەكان خۆمانین. كەسیتر نیی درۆیه‌کی پیرۆز...

یادێک لە مەلا ئەسعەدی ڕیازیدوێنێ لە لاپەڕەی تەرحیم سەقز چاوم بە هەواڵی کۆچی دوایی مامۆستا ئەحمەدی ڕیازی کەوت. بەڕێزیان چەندین ساڵە دانیشتوو و مامۆستای مەزگەوتی گوڵ تەپەی سەقز بوون. هەر کە فامیلی ڕیازی دەبیستم دەکەومە بیری یادداشتێک لە سەر کەسایەتی باوکی ئەم مامۆستایە ئەویش مەلا ئەسعەدی ڕیازییە. وێڕای سەرەخۆشی لە بنەماڵەی مامۆستا ڕیازی و تەواوی کەسوکارەکانی لە ئاوایی گوڵ تەپە و سۆڵاوا و بۆڕیدەر، لێرەدا ئەو وتووێژەی مەلائەسعەد و سەرهەنگێک لە ساڵانێکی دوور و لە ئاوایی پایگەلان لێرەدا دەنووسمەوە و دەیخوێنینەوە. هەڵسوکەتی سەرهەنگ شایانی بیرکردنەیەوە:" مامۆستا مەلا ئەسعەدی ڕیازی لە زنجیرەی مەردوخییەکانە. لە دێی بۆڕیەر لە دایک بووە. پاشان چووەتە پایگەلان تەدریسی کردووە لە لای ئەسعەد ئەفەندی دەرسی خوێندوووە. ڕیازی و هەیئەتی لە لای حیکمەت ئەفەندی خوێندووە زۆر بە عیززەت ژیاوە. شتی زۆر لەو پایە بەرزە دەگێڕنەوە. بۆ نموونە لە کاتێکا لە پایگەلان بووە یەکێک لە سەرلەشکرەکان دەچێتە پایگەلان و فەرمان دەدرێ هەموو لە مزگەوت کۆ بنەوە تا سەرهەنگ قسەیان بۆ بکا.سەرهەنگ پێش ڕۆیشتنی مزگەوت ئەپرسێ هەموو هاتوون؟ ئەڵێن تەنیا مامۆستا نەهاتووە. ئەڵێ بۆ چی؟ ئەڵێن وتویە من ئیشم بەو نییە ئەگەر ئەو ئیشی هەیە بێ بۆ لای من.ئەڵێ بچن بیهێننە ئەگرە یانی دیوەخان. بە پێی فەرموودەی کاک مەنسووری شاوەیسی ئەم فەرماندەیە سەرهەنگ نەسڕوڵڵاهی بووە.ڕەئیسی پاسگا ئەچێ و هەرچی هاوار ئەکا مامۆستا ناڕوا. ڕەئیسی پاسگا جاری ئاخر ئەڵێ: مامۆستا ئەگەر نچیتە لای سەرهەنگ من دەر ئەکەن.مامۆستا ئەڵێ کە وایە دێم. مامۆستا دەچێتە دیوەخان سڵام دەکا و سەرهەنگ نە جوابی دەداتەوە و نە لە بەری هەڵدەستێ.مامۆستا دەچێتە لای سەری دۆشەکەکەی سەرهەنگەوە دا درۆیه‌کی پیرۆز...

داستان هارون‌الرشید و دو زاهداز تاریخ بیهقیدر بزدند به چند دفعت، تا آواز آمد که: «کیست؟» جواب دادند که: «در بگشائید، کسی است که می‌خواهد زاهد را پوشیده (پنهانی) ببیند.» کنیزکی کم‌بها بیامد و در بگشاد… یافتند عمری را در خانه به نماز ایستاده و بوریائی خَلَق (کهنه) افکنده و چراغدانی بر سبوئی نهاده. هارون و فضل بنشستند مدتی تا مرد از نماز فارغ شد و سلام بداد،گفت: «شما کیستید و به چه کار آمده‌اید؟» فضل گفت: «امیرالمؤمنین است و برای تبرک به دیدار تو آمده است.» گفت: «جزاک‌الله خیرا! چرا رنجه شد؟ مرا بایست خواند تا بیامدمی، که در طاعت و فرمان اویم که خلیفة پیغامبر است علیه‌السلام و طاعتش برای همه مسلمانان فریضه است.» فضل گفت: «اختیار خلیفه این بود که او بیاید.» گفت: «خدای عز وجل حرمت و حشمت او بزرگ کناد، چنان که او حرمت بنده او بشناخت.»هارون گفت: «ما را پندی ده و سخنی گوی تا آن را بشنویم و بر آن کار کنیم.»گفت: «ای مرد، گماشته‌ای بر خلق خدای عزو جل، ایزد ـ عز و علا ـ بیشتر از زمین به تو داده است تا به عدالت با اهل آن، خویشتن از آتش دوزخ بازخری؛ و دیگر: در آینه نگاه کن تا این روی نیکوی خویش بینی و دانی که چنین روی به آتش دوزخ دریغ باشد! خویشتن را نگر و چیزی مکن که سزاوار خشم آفریدگارگردی.»هارون گریست و گفت: «دیگر گوی.» گفت: «ای امیرالمؤمنین، از بغداد تا مکه بر بسیار گورستان گذشتی. بازگشت مردم آنجاست. رو آن سرای آبادان کن که در این سرای مقام اندک است.» هارون بیشتر بگریست. فضل گفت: «بس باشد، تا چند از این درشتی؟ دانی که با کدام کس سخن می‌گویی؟» زاهد خاموش گشت.هارون اشارت کرد تا یک کیسه پیش او نهاد. خلیفه گفت: «خواستیم تو را از حال تنگ برهانیم و این فرمودیم.» عبدالعزیز گفت: «چهار دختر دار درۆیه‌کی پیرۆز...

دایکێکی هەمیشە چاوەڕوانبەڵام ژنێک لە خاکی پڕ مەرگی منداپێ لە جەرگی خۆی بنێت و ببێ بە داکلە بەر پێی دا کڕنۆش دەبەمناوچەوانم دەسووم لە خاک.عەبدوڵڵا پەشێو بووکی خێڵی شێخانی دۆزەغەرەی سەقز بوو بەڵام بۆ ئێمە هەر پوور بوو نە پوورێکی دوور کە پوورێکی زۆر نزیک. لە کاتی پشووی هاوینانە هاوڕێی خوشکێک و برایەکی لە خۆم گەورەتر، بە پێیان و لە ڕێگەی گەڕەکی حەماڵئاواوە ڕێدەکەوتین و دەچووین بۆ دۆزەغەرە و هەمیشە ئەم سەفەرانە چەن ڕۆژێکی دەخایاند. دۆزەغەرە دێ بوو بەڵام نزیکی شار بوو. هێندە نزیک کە بڕوات نەدەکرد لە دێ بیت. ڕووناکی و ڕۆشناییی شار لە بەر دەستا بوو و سەیرکردنی لە بانیجە و سەربابانەوە دەبوونە بەشێک لە دانیشتن و ڕابواردنی شەوانە.ماڵ هەمیشە میوانی لێبوو و ئێمەش سەرەڕای منداڵی گوێبیستی هەواڵەکان و باسەکان و قسەخۆش و نەستەقەکانی شێخ عەبدولکەریم بووین. ئەم بەڕێزە کە فەوتی کرد ئەنجا بۆ بناوانی مناڵەکانی کە دەیانخوێند بارگەو بنەیان هەڵگرت و هاتنە ناو شار و لە شەقامی "معلم" گیرسانەوە. لێرەش هەر خانەخوێ بوو، لێرەش هەر میوانگر بوو، لێرەش هەر پوور بوو، لێرەش هەر دوور نەبوو. لێرەش نزیک بوو.بەڵام شەڕی نەگریسی داسەپاو بە سەر گەلانی دوو وڵاتی ئێران و عێراق بوو بەوەی بۆ هەمیشە لە بینینی جەماڵی "جەماڵ"ی کوڕی بێبەش بێت. بوو بەوەی کە هەمیشە چاوەڕێ و چاو لە دەرگا و چاوی گوێی لە زەنگی دەرگا و تەلەفوون بێ. بەڵام مەخابن و سەد مەخابن" زۆر دەترسێم لە چاوەڕوانیی کراسەکەیدا بۆ هەمیشە سەر بنێمەوە" کە ئەوڕۆ پاش چەن ساڵ نەخۆشی سەری نایەوە و بەڵام چاوەڕوانییەکەی هەر کۆتایی نەهات. خوات لەگەڵ پووری نزیک. خوات لەگەڵ پووری قسەزان. خوات لەگەڵ پووری درۆیه‌کی پیرۆز...

سپاسنامە و چەن هاوپێچێککاتێ بۆ هاتنە دونیا نۆبەمان دێت و خۆشحاڵین بەوەی کە ژیانیان پێبەخشیوین، ئیتر کاتێ نۆبەی چوونەدەرەوە لە دونیاش دێت نابێت زویر و دڵگیر و دڵگران بین. مەرگ بەشێکە لە ژیان و تەواوکەری ژیانە نەوەکوو وێرانکەری ژیان. لە پۆستی پێشوو باسی ئەو پوورەنزیکەم کرد کە نۆبەی هات و ماڵئاوایی لە ژیان و ژیانی دونیا کرد. خەییام گوتەنی:در طبع جهان اگر وفایی بودینوبت بتو خود نیامدی از دگرانلێرەدا پێویستە منیش بە نۆبەی خۆم سپاس و پێزانینی خۆم بۆ سەرجەم ئەو کەسانە دەرببڕم کە هەر کەسەو بە پێی شان و لوانی خۆی لەم کۆڕی ماتەمینەی ئێمە- ئەم پوورێمە، خوشکی گەورەی باوکم بوو، بەشدار بوون بە تایبەت ئەو قوتابییانە و ئەو هاوکارانەی لە ڕێگەی فەزای مەجازییەوە هاوخەمیی پیرۆزی خۆیان دەربڕی بوو. هەر کات دەچمە کۆڕی پرسە و سەرەخۆشی لە مزگەوتەکان، بە تاسەوە پێم خۆشە گوێبیستی ئەو باسانە و ئەو وتارانە بم کە لە لایەن مامۆستا ئایینییەکانەوە پیشکەش دەکرێ:یەکەم: مزگەتی حەزرەتی ئیبراهیم لە نەشمیلان ی سەقزمامۆستا لە کاتی تەواوبونی پرسەکە و لە کۆتایی ئەم ڕێوڕسمە باسی ڕەحم و دڵسۆزی دەکرد و بە خوێندنەوەی حەدیسێکی پێغەمبەر- درودی خوای لە سەر بێ- شیکردنەوەی بۆ کرد. الراحمون يرحمهم الرحمن، ارحموا من في الأرض يرحمكم من في السماء( سنن ترمذی حدیث ش. 1924)پێویستە ئاماژە بەوەش بکەم کە پاش تەواوبوونی ڕێوڕەسمی ماتەمین، لە لایەن کوڕان و خوشکەزاکان و برازاکان و نەوەکانی ئەم خاتوونە خوالێخۆشبووە، هێندەی کە کرا و دەرفەت بوو مزگەوت خاوێن و کەلوپەلیش کۆ کرایەوە. خۆ بڕیاری هەمیشەیی نییە تەنیا ژاپۆنییەکان لە پاش تەواوبوونی یارییەکان لە ناو یاریگاکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ببین. دەکرێ و دەتوانین و دەبێ پێویستمان بەوان نەبێت. مەحم درۆیه‌کی پیرۆز...